Nghĩ về việc nói và viết thời nay

Nhớ thời còn đi học phổ thông: Văn, toán thường được đánh giá là hai môn học quan trọng nhất - là môn chủ, để mở ra các môn học khác. Trước đây, với môn văn, thời lượng hướng dẫn cho học sinh về tập làm văn khá nhiều. Trong quá trình hướng dẫn viết, rồi chữa bài tập, học sinh rất được chú ý việc phân tích từng từ ngữ, câu văn, sao cho kiệm lời mà đủ ý. Thế hệ học trò cũ chúng tôi lớn lên làm nhiều công việc khác nhau, nhờ trước đây hầu hết đều được học môn văn bài bản mà nói năng, viết lách ít mắc lỗi. Ngày nay đời sống hiện đại, khoa học công nghệ phát triển nhanh chóng, theo đó mở ra lắm ngành nghề, tạo ra của cải, hàng hoá nhiều hơn, con người sống thực dụng hơn… Thế hệ trẻ làm việc suốt ngày trên máy tính, ít cầm bút. Có lẽ vì thế, mà phần nào sao nhãng đi ý thức luyện viết, nói cho đúng để giữ gìn bản sắc văn hoá, sự trong sáng của tiếng Việt. Điều đáng lo ngại là: văn hoá nghe nhìn, nói và viết của ta hiện nay có nhiều điều bất ổn. Tôi xin được đưa ra một số dẫn chứng để các cơ quan chức trách và mọi người cùng suy ngẫm: 1. Điều nhức nhối của xã hội ta hiện nay là việc xẩy ra tai nạn quá nhiều. Có nhiều nguyên nhân để xảy ra tai nạn. Đáng nói là: khi đưa tin trên các phương tiện thông tin đại chúng, từ Trung ương đến địa phương đều theo nhau gọi người bị tai nạn là “người xấu số”. Cụ T, cùng khối phố với tôi là cán bộ về hưu, năm nay 78 tuổi, ông bà song toàn, con cháu đề huề. Buổi chiều, Cụ đi bộ trên vỉa hè mà vẫn bị tai nạn. Ngày hôm sau, trên Chương trình an toàn giao thông ti vi đưa tin: “Phải mất một giờ sau, thi thể người xấu số bị kẹt ở xe ô tô mới được đưa ra!”. Thế nhưng, nếu an ninh trật tự, an toàn lao động trong sản xuất, giao thông  tốt hơn thì chắc chắn đời sống, tuổi thọ của  người dân càng được nâng cao... Tại sao lại gọi người bị tai nạn là “người xấu số”? Tôi cứ nghĩ đây là một lối nói mang màu sắc mê tín, thiếu nhân văn, trách nhiệm và đạo lí, cần phải bỏ. 2. Trong giáo dục của ta còn nhiều bất cập, việc chạy trường, chạy lớp khá phổ biến. Sắp đặt cho trẻ con ngồi học ở đâu là công việc, trách nhiệm của người lớn. Vậy mà không biết từ đâu, từ bao giờ sinh ra câu nói rất phổ biến từ cửa miệng của những người có trách nhiệm: “Học sinh ngồinhầm lớp”. Thế là tội của người lớn, thành ra tội của trẻ con, mà cứ hùa nhau nói liên tục; đưa nói, viết tràn vào đời sống, sách vở, báo chí! Rồi chuyện:“Nói không với tiêu cực trong thi cử”. Theo tôi câu nói này cũng không rõ nghĩa. Nghe có vẻ vòng vo. Tại sao lại nói không? Trường học là nơi dạy Người, dạy Chữ, sao ta không nói: chống tiêu cực trong thi cử? Đến chuyện tuổi tác cũng thi nhau “Âu hoá”. Ngày nay, thường xuyên người ta nhắc đến tuổi teen, U20, U30, U70… mà chẳng cần xét đến ngữ cảnh khi nói. Rồi chuyện khách sạn “cháy phòng”, chủ nhà “cháy ôsin”… nghe mà sợ! Một anh bạn nước ngoài biết trọ trẹ tiếng Việt, thổ lộ với tôi: khi vào khách sạn nghe người trực thông báo “cháy phòng”, anh ta rất hoảng sợ vì tưởng là xẩy ra khủng bố…! 3. Trong quá trình phát triển của ngôn ngữ, việc “Việt hoá” hợp lý một số từ nước ngoài làm cho tiếng Việt đầy đủ, phong phú hơn, nhưng không nên vì thế mà quá lạm dụng. Hai tiếng “Lễ hội” vừa mang tính truyền thống, hay mà đủ nghĩa, đang dần dần bị từ “Festival” lấn lướt. Đến một lúc nào đó có người hứng lên, biết đâu lại gọi là “Festival Đền Hùng”. Đọc những văn bản về chế độ tài chính của Nhà nước, hay việc giải trình thuế của các cơ quan, doanh nghiệp, ta gặp rất phổ biến hai chữ “khấu trừ” để chỉ việc trừ nợ, hoặc được trừ lại thuế giá trị gia tăng. Tại sao không nói được trừ lại, hoặc trích lại có chính xác hơn không? Bác Hồ là người thông tuệ nhiều ngoại ngữ, nhưng Bác lại dùng chữ rất cẩn thận, mẫu mực. Sinh thời Bác từng nói: “Khi viết, nói phải tự hỏi mình: viết cho ai đọc, nói cho ai nghe? Đừng hám dùng chữ. Chữ mà tiếng Việt có thì phải dùng tiếng Ta…”. Hiện nay trên các phương tiện thông tin như báo chí, phát thanh truyền hình… nhiều lúc, nhiều nơi chất lượng bài, ảnh quá kém, quảng cáo ồn ào, thiếu trung thực,  thời lượng lại quá nhiều đến mức gây phản cảm cho người đọc, người xem… Mở ti vi, nhiều lúc ta có cảm giác như đang bị chương trình quảng cáo tra tấn! Nhắc đến một số trường hợp để ta thấy hiện tại trong văn hoá thông tin còn rất nhiều điều bất ổn. Thiết nghĩ để việc nói và viết ngày càng trong sáng, đậm đà bản sắc dân tộc, đã đến lúc ngành văn hoá, truyền thông cần phải có những chủ trương cụ thể, những chương trình, giải pháp thiết thực để loại bỏ việc phát ngôn không đúng, lối viết sai, nói năng lai tạp theo kiểu nói “bo” như hiện nay. Phan Tất[1] Theo: KHXH&NV Nghệ An