ĐỆ NHẤT MINH QUÂN LÊ THÁNH TÔNG
– NHÀ VĂN HÓA LỚN CỦA NƯỚC ĐẠI VIỆT
GS. NGND Nguyễn Đình Chú
Phan
Bội Châu từng chia các bậc anh hùng dân tộc làm ba loại: Dựng nước, cứu
nước và mở nước. Dựng nước là các Vua Hùng. Cứu nước là như: Trần Hưng
Đạo, Lê Lợi, Quang Trung … Mở nước là Lê Thánh Tông. Mở nước có nghĩa là
trong hoàn cảnh độc lập, đã phát triển, đưa đất nước đến độ cường
thịnh. Lịch sử dân tộc cho thấy: Anh hùng cứu nước thì nhiều. Nhưng mở
nước thì ít. ở thời trung đại, thiết tưởng không ai xứng đáng với danh
hiệu anh hùng mở nước bằng Lê Thánh Tông, mà lại là một ông Vua. Do đó,
đáng coi là Đệ nhất minh quân. Và đệ nhất minh quân khác các vị minh
quân khác ở chỗ phải là một nhà văn hoá lớn. Điều đó là tất yếu. Không
là nhà văn hoá lớn khó mà trở thành đệ nhất minh quân. Chẳng phải vì thế
mà học giả khả kính thời sau này - Cao Xuân Huy đã khẳng định, vua Lê
Thánh Tông là một trong hai nhân vật có bản lĩnh văn hóa lớn nhất của
dân tộc ở thời trung đại [1].
Nhưng
ở đây, khi nói đến nhà văn hóa lớn, thiết tưởng lại phải hiểu thế nào
là văn hóa. Thông thường, nó có nghĩa hẹp do đó có nội dung khác chính
trị, kinh tế, xã hội, giáo dục, pháp luật, kể cả văn học nghệ thuật vốn
gần gũi với nó. Cứ nhìn vào các hình thái thiết chế xã hội trên đất nước
hôm nay, có Bộ Văn hóa (hoặc Văn hóa - Thể thao và Du lịch), bên cạnh
bộ này, bộ khác … hẳn sẽ hiểu thế nào là nghĩa hẹp của khái niệm văn
hóa. Nhưng văn hóa lại có nghĩa rộng. Với nghĩa rộng, văn hóa sẽ bao
trùm tất cả. Cuộc sống có bao nhiêu lãnh vực, bao nhiêu phương diện mà ở
đó, năng lực hành xử của con người, nếu đạt đến phẩm chất cao đẹp thì
tất cả đều được thừa nhận là văn hóa. Trong cuộc sống hôm nay trên đất
nước, chẳng phải đã nảy sinh các khái niệm như: Văn hóa Đảng, văn hóa
học đường, văn hóa giao thông, văn hóa giao tiếp, văn hóa đối thoại, văn
hóa công cộng … chính là dựa trên khái niệm văn hóa nghĩa rộng đó.
Lại
còn phải hiểu thế nào là nhà văn hóa? Thì cũng lại có nghĩa hẹp và
nghĩa rộng. Hẹp là cách hiểu thông thường về một ai đó có trình độ học
vấn uyên bác, có nhiều công trình học thuật giá trị ở phạm vi quốc gia
hay hơn nữa là ở thế giới. Nhưng rộng thì không chỉ là thế, mà còn là sự
hiểu biết thực tiễn cuộc sống của đất nước, của nhân loại một cách sâu
rộng; còn là có điệu sống thanh cao đáng làm gương cho người đời. Hơn
nữa, với nghĩa rộng, nhà văn hóa lớn không chỉ là có những thành quả văn
hóa của mình, cho mình, mà quan trọng hơn, phải là vị tha,
phải có tác động lớn vào cuộc sống của xã hội, của đất nước, của nhân
quần, thậm chí là của nhân loại, dù nhiều, dù ít.
