Hãy là cư dân mạng nghiêm túc và có trách nhiệm

Ngày nay, cư dân mạng đang trở thành một khái niệm khá phổ biến trong sinh hoạt xã hội. Trên một số tờ báo (nhất là báo, trang tin điện tử), mệnh đề "cư dân mạng bức xúc", "cư dân mạng xôn xao", "cư dân mạng phát sốt",... đang được sử dụng rộng rãi, mà đôi khi được coi là đại diện cho dư luận xã hội! Vì thế, một câu hỏi đặt ra là cư dân mạng có thật sự là cộng đồng chân chính, có quyền phán xét hay không? Bởi nhìn vào hoạt động của nhiều cư dân mạng hiện nay, chỉ thấy họ a dua bình luận, chia sẻ mấy câu chuyện tầm phào, thậm chí là ác ý và để lại hậu quả nghiêm trọng. 

Về khái niệm "cư dân mạng", nhiều người chỉ mang máng hiểu là những người sử dụng internet (in-tơ-nét). Theo từ điển mở Wikipedia thì: "Cư dân mạng (netizen) là một thuật ngữ có nguồn gốc bằng từ ghép của các từ tiếng Anh là Internet và citizen (công dân). Cư dân mạng được định nghĩa là một thực thể hay cá nhân tích cực tham gia vào cộng đồng trực tuyến (online) và người dùng (user), thành viên của những mạng xã hội, thông qua các hình thức như giao lưu trực tuyến, trao đổi trực tuyến, trò chuyện trực tuyến, liên lạc trực tuyến và các hình thức khác của mạng xã hội". Ðịnh nghĩa này đúng nhưng chưa đủ, bởi thực tế, môi trường phức tạp của internet cũng như những người sử dụng hiện nay cho thấy, không chỉ hễ tham gia tích cực vào những cộng đồng trực tuyến đã được gọi là cư dân mạng. Bởi có rất nhiều người sử dụng internet chỉ để chơi game, đọc báo, liên lạc với người nhà ở xa thông qua các giao thức như chat, gọi facetime, gọi skype, viber... Thậm chí, có những người thường xuyên sử dụng các mạng xã hội nhưng chỉ để biết thông tin về bạn bè, người thân mà không có bất kỳ hoạt động nào khác như: bình luận về các tin tức, hay tham gia các hội, nhóm nào đó trên mạng xã hội. Vậy họ có phải là cư dân mạng hay không? Và thiết nghĩ, định nghĩa trên còn thiếu một vế nữa: cư dân mạng là những cá nhân tích cực tham gia vào cộng đồng trực tuyến, nhưng phải tham gia bằng ý thức xây dựng, vì sự tiến bộ. Thế giới trên mạng đa diện hơn cuộc sống thực rất nhiều. Mỗi cá nhân, mỗi người sử dụng là mỗi tính cách, mỗi gương mặt tinh thần khác nhau. Hơn nữa, rất khó phân biệt giữa thực và ảo trên mạng, nên người tham gia vào thế giới đa dạng ấy không phải ai cũng là cư dân mạng chân chính. Joe Ruelle (Giô Ru-lơ) - một người Ca-na-đa nhưng khá nổi tiếng tại Việt Nam do có nhiều bài viết hóm hỉnh đã nhận định về cư dân mạng: "Trước đây mình nghĩ mình là cư dân mạng, nhưng đọc báo online mình thấy cư dân mạng thích thú với nhiều cái mình không hề thích thú, chỉ trích những điều mình không thấy có vấn đề và xôn xao nhiều chuyện mình thậm chí không biết là gì. Mình vào internet nhiều, nhưng rõ ràng mình không phải cư dân mạng. Suy ra, mình cũng chỉ là du dân mạng mà thôi"!

Không thể phủ nhận cư dân mạng là một sản phẩm tất yếu của internet mà đặc biệt là sự phát triển, lan tỏa rộng rãi của các mạng xã hội. Chính vì thế, cư dân mạng hiện nay đã là một khái niệm rất phổ biến và có ảnh hưởng nhất định trong xã hội. Hẳn những người hâm mộ thể thao còn nhớ tại giải đấu AFF Cup 2014, trong trận bán kết lượt đi, một cầu thủ của Ðội tuyển Ma-lai-xi-a (Xa-phich Ra-him) đã có hành động không đẹp với cầu thủ đội tuyển Việt Nam, khiến cổ động viên Việt Nam hết sức bức xúc. Ngay sau đó, không khó để cư dân mạng Việt Nam tìm ra tài khoản facebook của Ra-him và lập tức "gây bão" trên trang cá nhân của cầu thủ này bằng những chỉ trích nặng nề, lên án hành động của Ra-him. Tuy nhiên, cũng chính cư dân mạng lại kêu gọi những người hâm mộ bóng đá Việt Nam hãy đón chào các cầu thủ Ma-lai-xi-a bằng thái độ thân thiện, không bạo lực và xin lỗi cầu thủ cũng như các cổ động viên của nước bạn vì đã đưa ra những chỉ trích quá nặng nề. Và mặc dù đội tuyển Việt Nam thua trên sân nhà, nhưng các cầu thủ Ma-lai-xi-a không hề phải đối diện với bất kỳ hành vi bạo lực cũng như ngôn từ nặng nề nào của cổ động viên Việt Nam. Ðây được coi là một trong những điểm đáng chú ý của cư dân mạng Việt Nam trong năm 2014 và cũng phần nào cho thấy sức ảnh hưởng từ nhóm những người hoạt động trên internet này.

Mức độ "phủ sóng" của cư dân mạng hiện nay lớn đến mức hầu như trang tin điện tử nào dành cho giới trẻ cũng có chuyên mục "Cư dân mạng", "Cộng đồng mạng", là nơi đăng tải tất tần tật những tin tức liên quan các sự kiện diễn ra trên các mạng xã hội dưới góc nhìn của cư dân mạng. Khi truy cập vào bất cứ trang tin điện tử nào, thậm chí cả báo điện tử, dễ nhận thấy những "tít" bài mở đầu kiểu như: "cư dân mạng dậy sóng", "cư dân mạng xúc động", "cư dân mạng hết lời chê bai", "cư dân mạng chỉ trích hành động sai trái"... Ðiều đáng nói là không biết cư dân mạng đại diện cho ai để tự cho mình được quyền phán xét, chỉ trích một cá nhân, hay một sự việc nào đó? Bởi đọc ý kiến phán xét của họ, sẽ thấy phần lớn chỉ mang tính cá nhân, rất phiến diện nhưng lại liên tục được share (chia sẻ) trên các mạng xã hội, từ đó gây ảnh hưởng đến cuộc sống riêng tư của cá nhân nào đó mà họ tập trung công kích. Việc bình luận chủ quan, thiếu thiện chí của người sử dụng internet hoàn toàn có thể gây tổn thương cho cá nhân nào đó, dù họ là những người xa lạ, ở cách xa hàng nghìn cây số. Ðó là chưa kể một bộ phận cư dân mạng tự cho mình có đủ kiến thức, có hiểu biết nên lúc nào cũng sẵn sàng đưa ra các nhận xét về các vấn đề của đời sống xã hội mà họ không ý thức được rằng, nhiều khi bình luận ấy chưa chắc đã đúng đắn, đại diện cho số đông. Rồi nếu có ý kiến ngược lại, là họ về hùa với nhau để mỉa mai, chửi bới, nhục mạ người có ý kiến khác mình. Với thái độ không mấy dễ chịu ấy, dù chỉ thông qua những nhận định được đưa ra trên các diễn đàn hay mạng xã hội, nhưng rất có thể sẽ là nguồn gốc gây nên bất đồng, mâu thuẫn và làm người khác bị tiêm nhiễm quan điểm sai lệch về các vấn đề xã hội.

Phải thừa nhận rằng, một bộ phận báo chí (nhất là những tờ báo hay trang tin điện tử chủ yếu duy trì nhờ những tin bài giải trí, giật gân) đã góp phần đẩy cao vai trò của cộng đồng mạng khi hình thành những chuyên mục chỉ để đưa tin tức về họ (như đã nói ở trên). Mức độ đưa tin dày đặc khiến có vẻ như các bình luận, chỉ trích, phán xét của cư dân mạng dần dà trở thành nguồn tin chính thống? Song thực tế, họ chỉ giống như các "anh hùng bàn phím", luôn có thể hốt hoảng hay xôn xao với nỗi đau của người khác, luôn có thể lên tiếng chỉ trích hành động sai trái nào đó nhưng chỉ là trên không gian ảo, trên các mạng xã hội mà thôi, còn trách nhiệm với phát ngôn của mình thì hầu như không có. Có lẽ vì thế, trên blog của đạo diễn Phanxine (Phan Gia Nhật Linh) từng công bố một ý kiến đại loại rằng, hễ có chuyện gì thì cư dân mạng sồn sồn cả lên, chia sẻ đường dẫn, lan tỏa tin đồn, chẳng cần kiểm tra chuyện gì đúng sai, cứ thế mà cắt, dán rồi chia sẻ đường dẫn; rồi theo một cơ chế rất tự nhiên, họ nhảy vào để cho ra đời mấy cái "tít" kiểu như "cư dân mạng nổi sóng", và buồn cười là cư dân mạng đọc báo thấy cư dân mạng nổi sóng thì lại tự động chia sẻ, lan truyền... Ý kiến này của đạo diễn Phanxine phần nào cho thấy bản chất phần lớn cư dân mạng dường như chỉ là a dua và phản ứng, chia sẻ theo số đông.

Sẽ là phiến diện nếu chỉ nhìn vào hành vi tiêu cực của thiểu số để đánh giá internet nói chung, vì hầu hết cư dân mạng là người nghiêm túc, tích cực và có trách nhiệm khi hoạt động. Internet là một thế giới rộng lớn, không hạn định, rất nhiều ích lợi nhưng cũng vô số cạm bẫy. Rõ ràng, không phải cứ tham gia internet thì sẽ là cư dân mạng, vấn đề còn phụ thuộc ý thức, thái độ và hành vi của cá nhân ấy khi hoạt động trong một cộng đồng rộng lớn, phức tạp. Tham gia các hoạt động trên internet đòi hỏi mỗi cá nhân có trách nhiệm, có bản lĩnh, tìm tòi sáng tạo để trở thành cư dân mạng thực thụ, góp phần xây dựng cộng đồng mạng lành mạnh, có trí tuệ, từ đó góp phần vào sự phát triển chung của xã hội.

MINH ANH