Vài nét về Phạm Xuân Ẩn – người cán bộ tình báo xuất sắc

QĐND Online - Phạm Xuân Ẩn, người cán bộ tình báo được cả thế giới biết đến như một “điệp viên hoàn hảo”. Sách báo viết về ông khá nhiều, bài viết dưới đây của một tác giả đặc biệt. Ông là Đại tá, Anh hùng LLVT nhân dân Nguyễn Văn Tàu (Tư Cang), nguyên Cụm trưởng Cụm H63 mà Phạm Xuân Ẩn là một điệp viên chủ lực của Cụm. Trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc.

Kết thúc cuộc kháng chiến chống Mỹ, hòa bình lập lại, đất nước thống nhất, Phạm Xuân Ẩn được Đảng, Nhà nước tuyên dương Anh hùng LLVT nhân dân, được mời ra Thủ đô Hà Nội dự lễ mừng chiến thắng và được gặp gỡ nhiều đồng chí lãnh đạo cấp cao của Đảng, Nhà nước, Quân đội.

Anh hùng LLVT nhân dân Phạm Xuân Ẩn (tức Trần Văn Trung). Ảnh: NGUYỄN HỒNG

Được tin này, giới báo chí phương Tây, trong đó tất nhiên có nhiều người là nhân viên tình báo quốc tế đã từng đến Sài Gòn, vô cùng sửng sốt: Phạm Xuân Ẩn là tình báo của Việt Cộng ư? Thật không thể tin nổi.

Trước ngày 30-4-1975, Phạm Xuân Ẩn là phóng viên thường trú của báo Time, một tờ thời báo của Mỹ tại Sài Gòn, có văn phòng trên đường Hàn Thuyên, ngay trước cửa Dinh Độc Lập. Anh cũng cộng tác chặt chẽ với nhiều tờ báo lớn của Mỹ như Newsweek, New York Herald Tribune…

Anh cũng thường cùng tôi lui tới ngôi nhà gỗ góc đường Hai Bà Trưng và Hồng Thập Tự (nay là đường Nguyễn Thị Minh Khai). Nơi này là văn phòng của tờ Chistian Science Monitor (Người hướng dẫn khoa học cơ đốc giáo) để trò chuyện thân mật với một cô phóng viên người Mỹ. Có lần, anh cùng đứng tên đồng tác giả với cô này trên một bài báo. Vì bài báo có vài ý “không hay” đối với cuộc chiến tranh mà Mỹ đang tiến hành ở Việt Nam nên anh Ẩn bị Tòa Đại sứ Mỹ gọi lên “dằn mặt”. Anh đưa bài báo cho tôi xem và vui vẻ kể lại: “Tụi nó mở tủ rút ra một tập hồ sơ về tôi, từ lý lịch cá nhân đến mọi hành động, mọi sự di chuyển của tôi từ khi qua Mỹ học nghề làm báo đều được ghi lại đầy đủ, chi tiết. Tình báo Mỹ làm việc cẩn thận lắm…”. Anh vỗ vai tôi, cười và nói tiếp: “Chỉ có 7 ngày vào chiến khu Củ Chi bồi dưỡng chính trị trước khi anh Mười Hương phái tôi sang Mỹ để học nghề báo là không có trong hồ sơ… Trong buổi tiếp xúc sáng hôm ấy, chúng cố ý làm cho tôi thấy: Tôi nằm trong tầm ngắm của chúng, đừng dại dột mà chống đối hoặc làm điều gì trái ý chúng”.

Đồng chí Phạm Xuân Ẩn (tức Trần Văn Trung) đang phỏng vấn Tướng Ba Sao-Tư lệnh Vùng 3 chiến thuật trong một cuộc hành quân năm 1968. Ảnh: NGUYỄN HỒNG (chụp lại)

Sau khi tập kết ra miền Bắc theo Hiệp định Giơ-ne-vơ năm 1954, tôi được Cục 2 (nay là Tổng cục II) rút về Hà Nội bồi dưỡng thêm nghiệp vụ tình báo rồi đưa trở lại miền Nam cuối năm 1961 với quân hàm đại úy. Từ đó, tôi được giao nhiệm vụ Cụm trưởng Cụm H63 trong đó có Phạm Xuân Ẩn được coi là chủ lực của cụm. Trong mấy năm liền, tôi với anh ấy trao đổi liên lạc bằng thư từ qua đường giao thông mật. Cụm chúng tôi đóng tại khu du kích Củ Chi, nếu theo đường Hóc Môn, Cụm chỉ cách Sài Gòn không quá 50 cây số. Tối vào ấp chiến lược trao thư của Cụm trưởng cho giao thông viên thì sáng hôm sau, anh Ẩn trong Sài Gòn đã nhận được. Còn anh, cứ mỗi sáng dừng ô tô bên lề chợ Cũ, vào mua thực phẩm cho chim, để lại trong cái rổ của chị bán vàng giả món gì đó, thì đến chiều món “hàng” ấy về đến căn cứ của Cụm. Tin gấp thì dùng điện đài báo cáo kịp thời về trên, còn tài liệu, phim ảnh thì đường dây võ trang hỏa tốc đưa về Phòng Tình báo Miền trên rừng Tây Ninh. Kể ví dụ vậy thôi, chứ bảo đảm giao thông liên lạc liên tục và thông suốt trong thời gian chiến tranh, để qua mặt tình báo Mỹ, qua mặt bọn phản bội đầu hàng, tay sai chỉ điểm thật không đơn giản chút nào. Tránh thành quy luật, phải thay đổi luôn về thời gian, địa điểm, con người. Điều đáng tự hào của Cụm H63 là các mũi nhọn trong Sài Gòn (về sau, cùng với Phạm Xuân Ẩn còn thêm hai cán bộ phát huy tác dụng tốt nữa là Hoàng Sơn Nam và Nguyễn Thị Yên Thảo). Cụm không bị lộ người nào, lưới giao thông mật trong Sài Gòn và các ấp chiến lược xung quanh 14 chị em giao thông đều nguyên vẹn đến ngày hòa bình. Chị bán vàng giả, giao thông đặc biệt với Phạm Xuân Ẩn trong Sài Gòn là Nguyễn Thị Ba, ngày giải phóng miền Nam được phong cấp thiếu tá, được tuyên dương Anh hùng LLVT nhân dân.

Anh hùng Nguyễn Văn Tàu (bên phải) và đồng đội trong một buổi tưởng nhớ Anh hùng Phạm Xuân Ẩn

Từ đầu năm 1966, lúc Mỹ đổ quân ào ạt vào miền Nam, đẩy cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam lên đỉnh cao, thủ trưởng Phòng Tình báo Miền chỉ thị tôi vào Sài Gòn trực tiếp cùng anh chị em nâng cao hiệu suất phục vụ tài liệu, tin tức, cùng giải quyết kịp thời các tình huống xảy ra. Vào Sài Gòn, cùng bàn bạc công việc, cùng đi thực hiện các chỉ thị công tác trên giao, anh Ẩn và tôi rất gắn bó, tình cảm thân thương và kính trọng lẫn nhau. Có lần, sau khi lấy được và gửi về trên một tài liệu rất quan trọng về ý đồ chiến lược của đế quốc Mỹ đối với Việt Nam, cấp trên thông báo tặng thưởng cho anh một Huân chương Chiến công hạng nhất. Ngồi bên cạnh anh, trên một chiếc xe ô tô cũ hiệu Renault 4 do anh lái trên đường Thống Nhất, hướng Dinh Độc Lập, tôi báo tin vui ấy cho anh. Bằng giọng rất cảm động, anh nói: “Tôi cảm ơn sự quan tâm của cấp trên đối với tôi. Đó cũng là trách nhiệm của tôi mà thôi”. Ngưng một chút, giọng trầm hơn, anh nói tiếp: “Nhưng cuộc chiến tranh còn dài, đời người cán bộ tình báo như chúng mình biết bao giờ mới có cơ hội để đeo tấm Huân chương cao quý ấy. Vở kịch còn đang diễn, màn chưa hạ…”.

Càng hiểu nhau, càng mến nhau, hoạt động rất ăn ý, thật ra không có nhiệm vụ nào cấp trên giao xuống mà chúng tôi không hoàn thành, dù khó khăn đến mấy. Có một nhiệm vụ mà hai người chúng tôi phải bàn đi tính lại cả tháng trời, mấy lần về xin ý kiến phương án thực hiện, sau cùng mới quyết định. Đó là việc đưa một lá thơ (kèm ảnh) của Trung ương Đảng bạn cho một đối tượng đang làm việc trong một sứ quán của một nước tư bản tại Sài Gòn. Trao lá thơ, tức lộ mình là Việt Cộng, có thể bị bắt ngay tại chỗ. Thi hành xong, gặp tôi, anh nói: “Tay tôi đưa lá thơ mà tự nhiên đầu gối phát run lên, mấy chục năm làm tình báo tôi chưa khi nào run như vậy”.

Có lần, sau giải phóng, nói chuyện qua điện thoại với anh, anh có nói một câu vui: “Bây giờ ôn lại công việc của tụi mình, tôi không hiểu nổi tại sao tôi với anh không bị giặc phát hiện, bắt giam, tra tấn, thủ tiêu như nhiều anh chị em tình báo khác cùng hoạt động trong thành. Tôi và anh chắc cao số…”.

Tôi không tin lắm vào tướng số, chắc anh Ẩn cũng vậy. Nhưng thực tế là qua một chuỗi thời gian hoạt động đầy nguy hiểm mà còn sống an toàn đến ngày toàn thắng của dân tộc thì cũng cần rút ra điều gì cho lớp trẻ. Theo tôi nghĩ: Khi người cán bộ tình báo đã xác định sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc thì dù ở trong lòng địch nhưng tâm hồn rất thanh thản, phong thái rất ung dung. Đó là yếu tố chính đánh bại mọi nghi ngờ của kẻ thù. Thêm vào đó là phương pháp bình phong. Một nhà báo của Mỹ, được đào tạo bài bản từ bên Mỹ, lại được thu nhận làm việc trong Sở nghiên cứu chính trị của bác sĩ Trần Kim Tuyến - là cơ quan mật vụ cao nhất, nhiều quyền lực nhất của chế độ ngụy quyền lúc bấy giờ thì còn ai nghi ngờ gì Phạm Xuân Ẩn nữa? Đó là bình phong. Còn mưu mẹo thì anh ấy có nhiều mưu mẹo qua mặt địch, tôi chỉ xin kể một chuyện vặt:

Anh Ẩn khi ra đường thường dắt theo một con chó béc-giê to tướng, giống chó rất đắt tiền. Các bạn hãy hình dung: Một người trí thức, ăn mặc đàng hoàng, đúng thời trang, dừng chiếc ô tô bên lề đường. Anh bước xuống xe, đưa tay mở cửa sau, con béc-giê phóng ra. Anh cầm sợi dây da, xích cổ con vật rồi cùng nó đi trên hè phố. Ai dám nghĩ đó là một cán bộ tình báo Việt Cộng. Điều bất ngờ hơn nữa, ngay cả đối với tôi, là con chó ấy biết nghe theo sự điều khiển bằng tiếng Pháp. Có hôm, tại nhà hàng Victory trên đại lộ Hàm Nghi, sau khi hai chúng tôi trao đổi, bàn bạc công việc xong, anh Ẩn rời bàn đứng dậy đi trả tiền nước. Con chó từ nãy tới giờ nằm im dưới gầm bàn, vụt đứng dậy đi theo chủ nó. Anh quay lại, ra lệnh: “Reste là!” (Đứng lại đó). Con béc-giê dừng ngay tức khắc. Trả tiền xong, anh  Ẩn trở về bàn, con chó cũng quay lại, đi theo anh. Anh lại ra lệnh: “Couche toi!” (Nằm xuống). Con vật dễ thương chấp hành ngay, nằm khoanh dưới bàn. Thực khách trong nhà hàng, nhiều người rất ngạc nhiên, thích thú. Tôi hỏi anh Ẩn đã huấn luyện chú chó như thế nào?

Anh kể: “Con chó này là của một quan chức cao cấp bên Pháp tặng cho tướng Nguyễn Cao Kỳ (lúc ấy giữ chức Trưởng ban Hành pháp, tương đương như Thủ tướng chính phủ ngụy quyền). Biết con chó quý, tôi bàn với tay quản lý chó trong dinh Độc Lập: Anh hãy làm cho nó ốm đói, ghẻ lở, xấu xí rồi đề nghị thanh lý cho tôi. Tôi sẽ không để anh thiệt. Và thế là con chó thuộc về tôi".

Đi với Phạm Xuân Ẩn trên đường phố Sài Gòn, tôi rất yên tâm. Tôi nhớ mãi lần đầu tiên hai đứa tôi gặp nhau, vào đầu năm 1966, được tin nhắn của tôi, anh đến nhà cơ sở ở 136B đường Gia Long (đường Lý Tự Trọng - quận 1 hiện nay) để gặp tôi và cùng rủ nhau ra đường phố Sài Gòn. Lúc đi trong hẻm, anh nhìn tôi từ đầu đến chân và nói: “Ở trỏng ra mà ngó coi được lắm. Nhưng bộ đồ mới quá, anh phải thay đồ cũ cũ một chút. Còn đôi giày, đôi này không xứng, lại tiệm đây thay ngay một đôi giầy da…”.

Buổi đầu gặp nhau mà đã thân mật, tự nhiên vậy đó! Tình bạn giữa hai chiến sĩ tình báo được vun đắp qua cuộc chiến đấu lâu dài, gian khổ, lắm hiểm nguy. Tình bạn ấy về già càng thêm mặn nồng. Những năm 2003-2004, anh còn đi xe đạp vào nhà tôi hái đu đủ xanh, nói làm thuốc chữa đau dạ dày cho vợ. Sau rồi yếu quá, hết đi nổi. Chỉ còn trao đổi bằng điện thoại, nhắc lại chuyện xưa thường có câu: Không hiểu sao hai chúng mình không bị giặc bắt. Và bao giờ kết thúc câu chuyện cũng bằng những tràng cười sảng khoái, lạc quan, yêu đời.

Đến năm 2006, bệnh phổi của anh Ẩn trở nặng, tôi đến thăm anh ở Quân y viện 175, cầm tay tôi, anh nói, vẫn với nụ cười hóm hỉnh như ngày nào trong Sài Gòn trước ngày giải phóng: Còn sống đến ngày nay, tôi với anh may mắn hơn nhiều đồng đội. Hồi ấy, đồng đội của chúng ta vào thành bị bắt nhiều quá, riêng hai đứa mình lọt qua hết, không may mắn thì gọi là gì? Chắc lá số tử vi của hai đứa mình tốt lắm!

Đúng là một người hay đùa, đùa đến phút chót cuộc đời mình.

Đại tá, Anh hùng LLVT nhân dân NGUYỄN VĂN TÀ
U